. با توجه به این که این کانسار در سالهای اخیر اکتشاف گردیده، این نوشتار اولین گزارش زمینشناسی اقتصادی این کانسار محسوب می‌گردد.
از جمله کارهای انجام شده در محدوده معدن بوکسیت تاش می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
۱- تهیه نقشه زمینشناسی ۲۵۰۰۰۰/۱ گرگان (شهرابی، ۱۳۶۹) توسط سازمان زمینشناسی کشورکه منجر به شناسایی سازندها و زمینساخت و زمین ریخت‌شناسی منطقه شد و کمک زیادی به شناخت چینهشناسی و تکتونیک منطقه نموده است.
۲- تهیه نقشه زمینشناسی ۱۰۰۰۰۰/۱ علیآباد (زمانی و کریمی، ۱۳۸?)، توسط سازمان زمینشناسی کشور، این نقشه توالی لیتولوژیکی و وضعیت چینه شناسی منطقه را مورد بررسی دقیق‌تر قرار داده و افقهای بوکسیتی پرمو تریاس در منطقه را مشخص نموده است ولی اشارهای به بوکسیتهای قاعده لیاس در منطقه نکرده است.
۳- جعفر‌زاده (۱۳۹۱) در گزارش پایان اکتشاف نهایی کانسار بوکسیت تاش که توسط شرکت آلومینای کشور تهیه گردید به طور مفصل به کارهای اکتشافی و تا حدودی استخراجی کانسار مربوطه پرداخته شده است. با توجه به این که این گزارشات بیشتر جنبه سازمانی دارند و مرجع نهایی آنها سازمان صنایع و معادن کشور است همه زوایای علمی در آن نگاشته نشده است، ولی اطلاعات پایه‌ای مناسبی در اختیار پژوهشگران قرار داده است.
۴- شرکت معدن نگار نوین، (استان سمنان۱۳۸۷) مجری سازمان نظام مهندسی سمنان درگزارش پایان اکتشاف مقدماتی خاک صنعتی نکارمن به بررسی افق لاتریتی و بوکسیتی پرمو تریاس پرداخته و خاکهای سرخ منطقه را مورد بررسی قرار داده و میزان متوسط آلومینیوم در خاکهای سرخ حدود ۱۸/۷ درصد اعلام نموده است.
۵- تهیه گزارش زمینشناسی نقشه ۱۰۰۰/۱ تاش و مجن (فردوست و همکاران، ۱۳۸۰). توسط سازمان صنایع و معادن استان سمنان. از این گزارش به عنوان آشنایی بیشتر با وضعیت زمینشناسی منطقه و دیگر پتانسیل معدنی منطقه مانند معادن سرب و روی استفاده شده است.
۶- ستوهیان، ۱۳۸۳، پایاننامه دکتری چینهشناسی و فسیلشناسی، تحت عنوان (مطالعات لیتواستراتیوگرافی، بیواستراتیگرافی و تفسیر سازند الیکا در ناحیه البرز شرقی )، در این پایاننامه به تفصیل به بررسی سازند الیکا در منطقه تاش پرداخته شده است و با توجه به این که سنگ میزبان کانسار بوکسیت در سازند الیکا واقع شده است اطلاعات مناسبی در این مورد ارائه شده است. همچنین مؤلف پایاننامه مقالهای تحت عنوان چینه نگاری سازند الیکا در برش تاش، البرز شرقی در مجله علوم دانشگاه تهران (????)، به چاپ رسانید که مورد استفاده در این نوشتار قرار گرفته است.
۷- مقاله تحت عنوان مطالعه زمینشناسی، کانیشناسی و بافتی کانسار بوکسیت کارستی تاش توسط (سرخدره‌ای، ۱۳۹۲) در سی و دومین گرد همایی علوم زمین، سازمان زمینشناسی کشور به چاپ رسانید، نامبرده به تشریح افقهای بوکسیتی پرمو تریاس منطقه تاش پرداخته و کانسار بوکسیت تاش را نیز جزو محدوده پرمو – تریاس قرار داده است. همچنین وی به بررسی بافتی کانسار اشاره و نهایتاَ خاستگاه برجا و نابرجا را از شواهد بافتی و زمینشناسی نتیجه‌گیری کرده است.
?-۸- طرح مسئله، اهداف و روش‌های مطالعه
۱- ۸ – ۱- طرح مسئله
با توجه به اهمیت مواد معدنی گوناگون در رشد اقتصادی و معیشتی ضرورت دارد ذخائر معدنی موجود، مورد شناسایی، مطالعه و بررسی دقیق قرار بگیرند. یکی از مراحل اولیه و مهم در اکتشافات مواد معدنی، انجام مطالعات زمینشناسی اقتصادی است. لذا با توجه به پتانسیل بوکسیت‌زایی در منطقه البرز که محدوده کانسار بوکسیت تاش بخشی از آن است و همچنین با وجود آغاز بهرهبرداری از آن که تا اکنون مطالعه زمینشناسی اقتصادی بر روی آن صورت نگرفته است، موضوع این پایاننامه به مطالعه زمینشناسی، کانیشناسی و چگونگی تشکیل این کانسار اختصاص داده و سعی شده با به کارگیری تکنیکهای مختلف صحرایی و آزمایشگاهی به نتیجه مطلوب برسیم.
۱-۸-۲- اهداف تحقیق
مهمترین اهداف این تحقیق بررسی زمینشناسی، کانیشناسی و چگونگی تشکیل کانسار به منظور پیدا کردن کلید‌های اکتشافی در منطقه میباشد که بدین منظور به سوالات زیر پاسخ داده شده است.
– توالی چینهشناسی، تکتونیک و در نهایت زمینشناسی منطقه چگونه است؟
– کانی‌های اصلی و فرعی تشکیل دهنده کانسار کدامند؟
– شکل کانسار، مشخصات ساخت و بافت (ژئومتری کانسار ) چیست؟
– ویژگی‌های ژئوشیمی و ژنز کانسار کدامند؟
– الگوی تشکیل کانسار چگونه بوده است؟
۱- ۸-۳- روش انجام تحقیق
به منظور انجام علمی و کامل این پایاننامه به ترتیب مراحل زیر صورت گرفته است.
جمعآوری اطلاعات، برداشت‌های صحرایی، مطالعات آزمایشگاهی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و نگارش پایاننامه
۱-۸-۴- جمعآوری اطلاعات
برای انجام دادن یک تحقیق علمی دقیق، صحیح و جامع مرحله گردآوری اطلاعات از ضروریترین و اساسیترین مراحل به شمار می‌آید. به همین منظور ابتدا تمامی کتب قدیم و جدید که در مورد بوکسیت نگاشته شده را از کتابخانه دانشگاه، اساتید محترم، اینترنت، کتاب فروشی‌ها جمعآوری کرده و سپس گزارشات معدنی در مورد بوکسیت از معادن مختلف کشور و گزارشات تازه منتشر شده بوکسیت تاش را به ترتیب از پایگاه زمینشناسی کشور و سازمان صنعت، تجارت و معدن استان سمنان تهیه و مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور یافتن جدیدترین روش‌های کار شده بر روی کانسارهای بوکسیت، اکثر مقالات از قدیم به جدید که خود انبوهی از اطلاعات گوناگون را در خود نهفته دارد از طریق اینترنت گردآوری شده و بهترین مقالات را انتخاب و به عنوان پایه علمی این نوشتار مورد استفاده قرار گرفت. از آنجایی که اطلاعات نقشه‌ها، پایه هر تحقیق زمینشناسی به شمار می‌رود انواع نقشه‌ها‌ی زمینشناسی، توپوگرافی، زمینساخت، با مقیاس‌های مختلف از منطقه و تصاویر ماهواره‌ای و عکس‌های هوایی جمعآوری و با نرم افزار‌های مختلف زمینشناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
۱-۸-۵- مطالعات صحرایی
پس از تصویب پروپزال در آبان ۱۳۹۱، مطالعات صحرایی به منظور شناسایی اولیه محدوده کانه‌زایی و چینهشناسی منطقه و تعیین مسیر‌های پیمایش لازم صورت گرفت. با توجه به تغییرات عمودی و جانبی نهشته بوکسیت در طول بازدید‌های مکرر صحرایی، ۲ نیمرخ یکی عمود بر عدسی بوکسیت که توسط جاده قطع شده و حاوی بیشترین تغییرات از نظر ویژگی ظاهری کانسنگ‌ها شامل رنگ، بافت و غیره بود انتخاب که منجر به شناسایی افقهای مختلف بوکسیت شد. و روند دیگر موازی عدسی بوکسیت انتخاب و منجر به ثبت تغییرات جانبی کانسار شد. نتیجه شواهد صحرایی منجر به آشنایی با چینهشناسی منطقه، بررسی تغییرات بافت و ساخت و چگونگی ارتباط با افق بوکسیتی سنگ بستر و سنگ پوش میباشد.
۱-۸-۶- مطالعات آزمایشگاهی
بعد از پیمایش لازم و نمونه‌برداری از افقهای مختلف بوکسیت، تعداد بیش از ۱۲۰ نمونه جمعآوری شد که از میان آنها ۲۰ نمونه برای مطالعه مقاطع نازک به منظور شناسایی بافت و ساخت ماده معدنی. تعداد ۱۱ نمونه برای مطالعه مقاطع صیقلی جهت شناسایی کانی‌های اپک و آهن‌دار و تعداد ۱۱ نمونه جهت شناسایی کانی‌های مجهول و ۱۶ نمونه برای آنالیز ژئوشیمیایی انتخاب شدند. تهیه مقاطع نازک و صیقلی در شرکت خصوصی و کارگاه مقطع‌زنی دانشگاه دامغان و آنالیز پراش اشعه ایکس۲ و فلورسانس اشعه ایکس۳ در دانشگاه دامغان و سازمان زمین شناسی کشور و شرکت کانساران بینالود صورت گرفت.
۱-۸-۷- تجزیه داده‌ها و نگارش پایاننامه
تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از شواهد صحرایی و شواهد پتروگرافی و کانیشناسی و بررسی‌های ژئوشیمی توسط اشکال، جداول و نمودارهای مختلف تفسیر شده که در فصل‌های مختلف به آن اشاره و در نهایت منتج به نگارش این پایاننامه شده است.
۱-۹- بوکسیت
۱-۹-۱- آلومینیوم
آلومینیوم سومین عنصر فراوان در پوسته زمین (%۵/۷) بعد از اکسیژن(%۴/۴۶) و سیلیس(%۲/۲۸) میباشد (میستریک۴ و هاتوا، ۲۰۰۲). عنصرآلومینیوم به صورت آزاد در طبیعت دیده نمیشود زیرا دارای خاصیت واکنش پذیری بالایی است و فقط به صورت ترکیب با دیگر مواد مانند سیلیکات و اکسیدها یافت میشود. مهمترین منبع استخراج آلومینیوم بوکسیتها هستند که به دو صورت تریهیدرات(گیبسیت) و منوهیدرات (بوهمیت و دیاسپور) یافت میشوند. بوکسیتها مهمترین منابع Al,Ga و حتی REEمیباشند(کلایگری و عابدینی، ۲۰۰۷). آلومینیوم فلزی از اهمیت استراتژیک بالایی در دنیا برخوردار است و کمتر از ۱۰۰ سال است که به صورت تجاری در جهان تولید و عرضه میشود. تهیه آلومینیوم برای کشور‌هایی که دارای منابع غنی از انرژی هستند بیشتر امکان پذیر است زیرا صنعت تولید آلومینیوم نیازمند مصرف بالای برق میباشد. از ویژگی‌های مهم این فلز مقاومت در مقابل زنگزدگی و خوردگی، هدایت گرما و الکتریسیته و وزن پایین میباشد که روز به روز بر کاربرد آن در صنایع مختلف افزوده میشود.
۱-۹-۲- بوکسیت: تعریف، شرایط تشکیل و کاربرد‌ها
۱-۹-۲ -۱- تعریف
بوکسیت یک ماده معدنی غنی از آلومینیوم است که در نتیجه هوازدگی سنگهای مختلف در آب و هوای حاره‌ای با توجه به مورفولوژی و زهکشی مناسب تشکیل میشود. مجموع هیدروکسید و اکسید‌های آلومینیوم، تیتانیوم و آهن موجود در آن بیش از ۵۰ درصد بوده که هیدروکسید آلومینیوم بیشترین مقدار را دارا میباشد (باردوسی۵، ۱۹۸۲).
۱-۹-۲-۲ – شرایط تشکیل بوکسیت
فاکتورهای مهمی که در تشکیل و حفظ بوکسیت نقش اساسی دارند عبارتند از:
۱ – وضعیت آب و هوایی
درجه حرارت بالا (۲۶ درجه سانتیگراد)، آب و هوای گرم و مرطوب استوایی، بارش زیاد (بالاتر از ۱۴۰۰ میلیمتر در سال) و هوازدگی شیمیایی بسیار شدید در تبدیل سنگهای آلومینیومدار به بوکسیت بسیار مؤثر میباشند.
۲ – پوشش گیاهی
به دلایل زیر فراوانی پوشش گیاهی در تشکیل بوکسیت مؤثر است:
الف – تخریب مکانیکی سنگ بستر توسط ریشه‌ها.
ب – ترشح ترکیبات آلی که سرعت تخریب شیمیایی را در سنگ افزایش می‌دهد.
ج – کاهش تبخیر آب توسط پوشش گیاهی.
د – جلوگیری از فرسایش بوکسیت تولید شده.
۳ – ترکیب و بافت سنگ بستر:
ترکیب شیمیایی و کانیشناختی سنگ و نفوذ پذیری بالا دارای اهمیت است. سنگهای آذرین تحت اشباع مثل (نفلین سینیت‌ها)، آهکهای رسدار و بازالت‌ها برای تشکیل کانسارهای بوکسیت مناسب هستند. بافت سنگ بستر بر روی تخلخل و نفوذ پذیری آن و در نتیجه سرعت تجزیه کانیها مؤثر است.
۴- آبهای زیرزمینی
آبهای زیرزمینی و سطحی متحرک برای انتقال مواد محلول از محیط بسیار اهمیت دارند.
۵ – ثبات تکتونیکی
فقدان حرکات تکتونیکی باعث میشود که هوازدگی شیمیایی با سرعتی بیش از سرعت فرسایش انجام گیرد و در نتیجه کانسار محفوظ باقی بماند.
۶- توپوگرافی
توپوگرافی پست تا
